बदलत्या हवामानाचे दुष्परिणाम जगात सगळीकडे दिसून येत आहेत. अर्थातच, मोठ्या प्रमाणात जैव-विविधता असलेले हिमालयातील नाजुक स्थलतंत्रही यापासून सुरक्षित नाही. सीएसआयआर-राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था, नागपुर आणि सोसायटी फॉर कंझर्विंग प्लॅनेट अँड लाइफ, उत्तराखंड येथील संशोधकांनी हिमालयातील बदलत्या हवामानाचा धुरचुक या वनौषधीवर काय परिणाम होतो याचा अभ्यास केला आहे.

शाकभक्षी कीटकांमध्ये वनस्पतींची रचना आणि कार्य प्रभावित करण्याचे सामर्थ्य असते. काही शाकभक्षी  कीटक आपल्या जीवनचक्राचा संपूर्ण किंवा काही भाग फक्त विशिष्ट वनस्पतींच्या आधारे पूर्ण करतात. वनस्पती आणि त्यावर जगणारे कीटक यांची लाखो वर्षांपासून समांतर उत्क्रांती होत असल्यामुळे वनस्पतीच्या पानांच्या आकारावर आणि आकृतीवर कीटकांचा प्रभाव दिसून आला आहे. म्हणून कीटक व वनस्पती यांच्यातील परस्परसंबंध समजून घेतल्यास वनस्पतींची पानांच्या आकृतिबंधात आणि आकारात इतकी विविधता का आहे ते कळण्यास मदत होईल.

पावसाळा सुरु झाला आहे, आणि पश्चिम घाटांच्या हिरव्या टेकड्यांमध्ये बेडकांचा डराव डराव आवाज भरून राहिला आहे! हे बेडूक पावसात मजेत वेळ घालवतायत असं तुम्हाला वाटत असेल तर मात्र तुमचा हा समज चुकीचा असू शकेल! आपले अस्तित्व टिकवून ठेवण्यासाठीची एखादी भीषण लढाई ते लढत असण्याची दाट शक्यता आहे. त्यांचा शत्रू कोणी शिकारी नाही, तर बॅट्रॅकोकायट्रिम डेंडरोबॅटीडिस  उर्फ बी.डी.  नावाची बुरशी आहे. हे रोगजंतू जगभरातील उभयचरांना त्रास देतात आणि प्राणघातक अश्या कायट्रिडिओमायकोसिस  नावाच्या बुरशी-संसर्गास कारणीभूत ठरतात.

शहरीकरण आणि वाढत्या शेतीमुळे पाणी झिरपण्याच्या  संरचनेत आणि मृदेच्या हालचालीत बदल झाल्याचे आयआयटी मुंबई येथील अभ्यासातून निदर्शनास आले आहे. 

महामार्गावर वेगाने गाडी चालवत जाताना धम्माल येते, हो ना? पण महामार्ग जेव्हा प्राण्यांना जीवघेणे ठरतात तेव्हा? रस्त्यावर झालेले प्राण्यांचे मृत्यू  लवकरच विस्मृतीत जातात, आणि नवीन  मृत्यू होतात तेव्हाच परत उजेडात येतात, जंगलांमधून व अभयारण्यांतून लोक निष्काळजीपणे वाहने चालवतात आणि निर्लज्जपणे परिस्थितिकीचा ऱ्हास होईल अश्या कृती करत राहतात. ही खचितच गमतीची गोष्ट नाही.

सूक्ष्मजीव अत्यंत लहान आकाराचे असतात, पण आपल्या कल्पनेपलीकडे असलेल्या ठिकाणीसुद्धा जगण्याची क्षमता त्यांच्यात असते - अगदी जमिनीखाली हजारो मीटर खोलवर सुद्धा! नुकतेच, भारतीय तंत्रज्ञान संस्था खडकपुर आणि बोरहोल जियोफिजिक्स रिसर्च लॅबोरेटरी कराड येथील संशोधकांना एका अभ्यासात पश्चिम भारतातील कोयना-वारणा क्षेत्रामधील खडकांच्या नमुन्यात सूक्ष्मजीव असल्याचा पुरावा सापडला आहे. हे जमिनीवर दिसणारे खडक नव्हे तर खोल खड्डे खणून काढलेले आहेत.

सरपटणाऱ्या प्राण्यांचा व बेडकांचा अभ्यास करणाऱ्यांना म्हणजेच उभयसृपशास्त्रज्ञांना २०१८ चे वर्ष प्रोत्साहित करणारे होते कारण मंडूक व पालीच्या २० नवीन जाति इथे सापडल्या. २०१९ सुरू होत असताना हेच सत्र चालू ठेवत सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ आणि झुऑलॉजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया, कोलकाता येथील शास्त्रज्ञांनी महाराष्ट्रात असलेल्या उत्तरेकडील पश्चिम घाटांत किरकिऱ्या बेडकाची (क्रिकेट फ्रॉग) एक नवीन जाति शोधली आहे.

जिल्हा पातळीवर केलेल्या एका अभ्यासानुसार जलवायु परिवर्तनामुळे होणार्‍या अनिश्चित पावसाळ्याचा  सर्वाधिक प्रभाव मराठवाडा व विदर्भ क्षेत्रावर पडतो.

आय. आय. टी. मुंबई येथील नवीन अभ्यासात केलेल्या सूचना जीवशास्त्रीय व पर्यावरणीय संवेदनशीलता लक्षात  घेत समुद्र किनाऱ्यांचे नियोजन व  विकास करण्यासाठी मार्गदर्शक ठरणार 

नवीन वर्ष सुरू झाले असले तरी २०१८ मधील आठवणींमधून बाहेर पडायला वेळ लागणारच! २०१८ मधला आमचा महत्वाचा खटाटोप म्हणजे प्रादेशिक भाषांमधून सुरू केलेले विज्ञानसंबंधी प्रसारण. परकीय भाषेचे बंधन झुगारून लक्षवेधक विज्ञान कथा आता आपल्या भाषेत सर्व दूर पोचू शकतील. कानडी भाषेपासून सुरुवात करत हिन्दी, मराठी आणि आसामी मध्येही साहित्य सादर करत आम्ही मोठी उडी मारली आहे. २०१९ साल आश्वासक दिसतंय आणि हा प्रयत्न वृद्धिंगत करण्यास आम्ही आतुर आहोत. सादर करत आहोत प्रादेशिक भाषांमधील विज्ञानलेखांची एक झलक